МАЖ-2: "Эрх ашиг" гэдэг ойлголт, "Social capital" гэдэг ойлголт

(among-д бичсэн мэйлийн удаах нь)

Өмнөх мэйлэнд (11/18) МАЖ-ын зорилгын нэг цөм болсон SOCIAL CAPITAL-ын талаар тусад нь бичье гээд орхисон билээ.

Ирсэн мэйлүүдэд ЭРХ АШИГ-тай холбоотой өгүүлбэрүүд нэлээд байр эзэлжээ. Жишээлбэл "үүсгэн байгуулагчдын ярьж байгаа нь болохоор амаараа хүмүүсийн эрх ашгийг хамгаална энээ тэрээ гэж сайхан ярьж байгаа боловч..." гэдэг ч юмуу, "МАЖ тэр эрх нь зөрчигдсөн иргэдийн эрх ашгийг хамгаалж чадахуу бүхэл бүтэн МОНГОЛ УЛСЫН ЭЛЧИН САЙДЫН ЯАМ байхадуу даа." гэх мэт.

Энэ "эрх ашиг" гэдэг үг хэзээ гарч ирсэн үг вэ? Япон англи хэлээр яаж буулгавал бидний төсөөлдөг утга илэрхийлэгдэх болоо? Миний хувьд лав энэ үгийг хэрэглэх тийм ч дуртай биш. Социализмын үеийн олон нийтийн байгууллага юмуу, эсвэл 90-ээд оноос хойшхи "бид монголын бүх малчин тариачдын эрх ашгийг төлөөлж байна" гэж сүржигнэж байгаад улс төр хийдэг зах зээлжсэн эвлэл холбоонууд төсөөлөгддөг.

Анх коммунист нам, үйлдвэрчний эвлэл зэрэг байгууллага гарч ирэхдээ ядарсан пролетариудад "муусайн капиталистууд та нарыг ёстой муухай мөлжиж байна аа, бид та нарын эрх ашгийг хамгаална" гэх мэтээр хуга уярааж гарч ирж байсан болов уу. Ангич талцагч сэтгэлгээ л дээ. Одоо бид энэ үгэнд дэндүү ижил дасал болжээ. Олон нийтийн байгууллага гэхээр тэнгэрээс томилогдсон хүмүүс бид нарын эрх ашгийг хамгаалж, бидний төлөө юм хийж байх ёстой мэтээр төсөөлдөг. Тэгээд жишээ нь ЯМОХ-ыг "МИАТ-тай билет хямдруулах талаар хэлэлцээ хийхгүй байна, оюутнуудынхаа эрх ашгийг хамгаалахгүй байна" гэж шүүмжлэх маягийн. Өөрөө бол өөрийнхөө төлөө явахгүй, ядаж ЯМОХ-ын ажилд туслахгүй. "Бид өөрсдийнхөө төлөө хамтарч ажиллаж чадахгүй байна" гэж дүгнэлт хийхээсээ урьтаж "Тэд бидний төлөө юм хийхгүй байна" гэж зүхэж суух.

Үгэн дээр эргэлдэхээ азнаад, Японд байгаа монгол хүнд ямар нэгэн асуудал зовлон тохиолдсон үед МАЖ яах вэ? гэдэг талаар бичье.

Yнэндээ хувь хүмүүсийн амьдралд эсэн бусын юм тохиолдохыг тоолж баршгүй, тэр бүрд МАЖ өмгөөлж хамгаалаад, шүүхдэж заргалдаад явж чадах уу гэдгийг төсөөлөөд нэг үзнэ бизээ. Тийм цаг хугацаа, хөрөнгө resource байгаа гэвэл худлаа хэлсэн хэрэг болно. “МАЖ” гэж байгууллагын нэрээр ярихаар сүртэй сонсогдоод байгаагаас биш, цаана нь байгаа Нараа Батаа нар үүнийг уншиж байгаа тантай л адил ажил сургуультай, ардаа амьдралтай, бас л завгүй хүмүүс. Сайн дураар яваа хэдэн залуу битгий хэл улсаас томилогдоод, төсөв цалин аваад ажиллаж байгаа Элчингийнхэн ч тэр бүрт хүрч ажиллаад байж чаддаггүй, сайн муугаа хэлүүлж цол гуншингаа аваад явж байдаг даа (үүнд бас л resource болоод capability-ийн асуудал бий).

Асуудал зовлонд тоо хязгаар гэж үгүй, гэтэл нөөц хязгаартай. Иймээс Удирдах Зөвлөл ярилцаад хамгийн эн тэргүүнд ач холбогдол өгөх асуудлуудаа жагсааж байгаад нэг хоёроор нь шийдвэрлэж явахаас өөр аргагүй. Өөр дээрээ бодоод үзсэн ч, Дондог, Дулмаа гээд үл таних нөхдүүдэд асуудал гарах бүрт би 1, 2 өдрөө алдаж явна гэдэг дэндүү хайран. Олдсон цагаа нэг хоёр хүнд биш, нийт олонд хэрэгтэй зүйлд зориулах нь илүү утга учиртай.

Тиймээ, миний хэлэх гээд байгаа гол санааг бараг анзаарсан байх.
Монгол хүнд ямар нэгэн юм тохиолдсон үед МАЖ хөдлөх үү үгүй юу гэдгийг шийдэх нэг чухал хэмжүүр нь “тухайн асуудал бүтцийн шинжтэй байна уу, эсвэл санамсаргүй, тусгай шинжтэй байна уу?” гэдэгт байх болов уу. Бүтцийн шинжтэй гэдэг нь, ганц нэг хүнд тохиолддог биш, олон хүнд тохиолдох магадлалтай, нийгэм соёлын ялгаа, Япон-Монголын хууль дүрмийн онцлог зэрэг бүтцээс шалтгаалж гарах асуудал. Жишээ нь Японд олон жил ажилласан хүн Монголд очоод тэтгэвэргүй байх уу, Японд олон жил тэтгэвэр төлсөн хэр нь бүгд хоосон болох уу гэдэг асуудал бол олон хүнд хамааралтай нийгмийн шинжтэй асуудал юм. Эсвэл хэн нэгэн Дондогт тулгараад байгаа асуудал боловч өөр олон хүнд тохиолдох магадлалтай бол түүнд зориулсан мэдээллийн сан бүрдүүлэлт, эсвэл мэргэжлийн зөвлөгөө авахад нь холбож өгөх зохион байгуулалт бүрдүүлэх нь бүтцийн талаас шийдэж байгаа хэрэг болно.

Иймэрхүү зүйлийг ганц нэгээрээ хийж чадахгүй, чаддаг юмаа гэхэд нэг хүнээс хэтэрхий их хүч шаардана. Тиймээс л олуулаа нийлж, өөрөө өөрсдийнхөө төлөө хамтарч ажиллая гэдгийг сэтгэлгээний тулгуур багана болгож байгаа юм.

Бид нийлж хамтарвал Япон дахь өөрсдийн welfare-г (нийгмийн халамж гэдэг тун буруу орчуулга юм) илүү өндөр түвшинд аваачиж чадна. Бид бүгдэд, цаашибал Монгол оронд маань хэрэгтэй олон зүйлийг бид хийж чадна, харин эхлүүлэхгүй байгаагаас болж маш боломжийг алдсаар байна. Япон Монголын хооронд тус тусдаа жижиг жижиг гүүр барьж, үүргэвч богцоор солилцоо явуулж байхаар, нэгдсэн том гүүр барьж ачааны машинаар солилцоо явуулъя (Божи сэнпайн үгнээс иш татав). Хувь хувьдаа довоо шарлуулж, өөрөө л болж байвал болоо гэдэг сэтгэлгээнээс гарч мэдсэн юмаа, туршлагаа бусаддаа хүргэж байх уламжлал, тийм дэд бүтцийг бий болгоё. Энэ бол МАЖ-ын зорьж хийх гээд байгаа зүйл.

Харилцан туслалцаа, нэтвөрк, итгэл хүлээх ёс горим. Ийм зүйлийн хуримтлал, өөрөөр хэлбэл SOCIAL CAPITAL нь нийгмийг хөгжүүлэхэд үндсэн үүрэг гүйцэтгэдэг гэгддэг. Америкийн эрдэмтэн Р. Патнамын “Making Democracy Work” номыг нэг уншаад үзвэл зүгээр. Гол санаа нь зүгээр л ардчилсан тогтолцоог бий болголоо гээд нийгэм хөгжихгүй. Яг адилхан тогтолцоотой байсаар атал Италийн умард хэсэг, өмнөд хэсэг хоёрт хөгжлийн том ялгаа байгаад эрдэмтэн гайхаж, судалсны эцэст гаргасан дүгнэлт нь тус тусын бус нутагт Social capital-ын хэмжээ өөр өөр байгаагаас болж байна гэдэг байжээ. Одоо энэ ухагдахуун, энэ үзэл ойлголт нийгэм эдийн засгийн ухаанд улам бүр байр сууриа эзлэх болоод байна. Ийм баялагийг хуримтлуулахад МАЖ хүч тавьж ажиллах болно.

(Википэдиа: http://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%BD%E3%83%BC%E3%82%B7%E3%83%A3%E3%83%AB%E3%83%BB%E3%82%AD%E3%83%A3%E3%83%94%E3%82%BF%E3%83%AB
)

Социал капиталын эсрэг дүр нь “Тамын тогоо” юмуу даа.


Хүндэтгсэн,
Эрин М.Тулгат

МАЖ-1: "Бизнесийн талаар"

Японд байдаг монголчуудын "амонг" гэдэг мэйлийн сүлжээгээр МАЖ (Монголчуудын Холбоо - Япон)-ы талаар хэдэн хүний бизнес маягаар дайрч давшилсанд хариу өгсөнөө дор хуулбарлалаа.
----------------------------------------------
(2008/11/18)
МАЖ-ын нэрээр хэдэн хүн бизнес хийх гээд байна гэжээ.
Монголд ТББ нэрээр бизнес хийгчид олон гэж дуулддаг, тэдний өрөөсөн дугуй гэж таамагласан юм болов уу. Тэгвэл дүгнэлт таамаглал хэтэрхий эрт бөгөөд хөнгөн байна. "Ингэчих болов уу тэгчих болов уу гэж анхааруулж бичлээ" маягийн "санаа зовогчийн" дүрээр харин ч олон түмэнд сөрөг имиж төрүүлэгчид хааяа нэг харагддаг даа. Энэ удаагийнх бол үнэн сэтгэлээс олон түмний төлөө байсан гэж итгэе. Би бол МАЖ-ыг харин ч үлгэр жишээ болохуйц ТББ болчоосой гэж найдаж хүсч яваа хүний нэг. Бизнес хийе гэвэл Японд компани байгуулахад ядах зүйлгүй. Харин ч олон нийтийн байгууллага бол хүмүүсийн сайн дурын санаачлага дээр тулгуурладаг тул хөдөлгөж авч явахад маш хэцүү. Асар их энерги шаарддаг. Ажил унагасан хүнд хариуцлага тооцох арга байхгүй, бас санаан зоргоор шахаж шаардаад байж чадахгүй. Компани байсан бол халаад ч юмуу, цалингий нь хасаад хариуцлага тооцно, өгөө аваатай болохоор амар. Тэгээд ч японд алба ажил хашиж байгаа хүн бол нэг цагийн орлогоор нь тооцоод үзээрэй. МАЖ "бизнес" орлогоороо жишээ нь жилийн дундаж цалин 5 сая иенийг нэг хүнд олгохоор мөнгө олж чадах уу? Тийм мундаг бизнес санаа байвал хэн нэг нь бушуухан нэг Хувьцаат компани байгуулаад хэрэгжүүлэх бизээ. Яахав ирээдүйд бол нэг хоёр стафф, нарийн бичиг ажилд авах хэмжээний байгууллага болох байх гэж найдаж байгаа. Харин яг одоо бол бидний хэдэн нөхөд өөрсдийн үнэт цагаараа "цэвэр алдагдал" хүлээж байна уу гэхээс энд бизнесийн шанс алга даа. Аливаа юмны эхлэлийг тавьж байгаа хүмүүс асар их хүч хөдөлмөрөө түүнд зориулах болж, нэг үгээр хэлбэл "хохирдог". Гэхдээ ингэж байж л нийгэм хөгжинө. Ээж аав нар хүүхдээ өсгөж бойжуулахдаа "өөрөө хохирч байна, алдагдалтай байна" гэж боддоггүй шүү дээ. Байгалийн зөнгөөр хөгжлийн эргэлтэнд хувь нэмэрээ оруулаад явж байгаа нь тэр. 10 жилийн өмнө Японд ирээд будилж байсан хүмүүс одоо хөлөө олчихсон байгаа. Гэтэл 10 жил өнгөрчихөөд байхад дараа үеийнхэн нь яг адилхан юман дээр будилж л явах. Ийм нөхцөлд хөгжил байх уу? Бидний дараа үеийнхэн арай илүү утга учиртай зүйлд толгойгоо ажиллуулж, арай өндөр тувшинд "будилаасай", түүний тулд энэ цаг үед байгаа бид энэ цаг үеийнхээ үүрэг, mission-ийг биелүүлцгээе. Японд удаж байгаа хүмүүсийн хувьд энэ бол цаг үеийн шаардлага, үүрэг. Ийм бодлоор ажиллаж байна.
Юм өгөхгүй бол хийхгүй гэдэг салариманы сэтгэлгээгүй хүмүүс МАЖ-ыг авч явах болно. Дээр "хохирно", "цэвэр алдагдал хүлээнэ" гэж бичсэн, үнэндээ бол эндээс маш их юм олж авах болно. Нүдний өмнөх хоёр гурван халтар төгрөг биш, урт хугацааны "ашиг" олж авах болно. Архины ширээн дээр биш, ийм хамтын ажиллагааны талбар дээр итгэж болох сайхан хүмүүс цугладаг. Сайхан найз нөхөд ямар үнэтэй билээ дээ. Их юм сурна, мэдээлэлд ойр байна, дан ганц гэр ажил гэж биш, нийгэм олны төлөө зарцуулсан цаг, бүтээлч үйлсээсээ урам зориг авах болно. Өдөр тутмын аар саар зүйлд орооцолдсон амьдрал дунд арай өргөн цар хүрээтэй зүйлийг сэтгэж бодож, тийм зүйлийг ярьж, тийм мэдээлэл сонсох болно. Иргэд нь үндсэн ажлынхаа хажуугаар сайн дураар нийгмийн сайн сайхны төлөө юм хийдэг, тэгж чадахуйцаар бие даасан, хөл дээрээ тогтсон, мөн тийм үнэлэмж болоод ухамсар бүрдсэн иргэдтэй нийгмийг би идеал "Иргэний нийгэм" гэж ойлгодог. Нэг зүйлийг зориуд тодруулахад МАЖ бизнестэй холбоотой байх болно. Монгол-Японы хоорондох бизнес, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны томоохон гүүр болоосой гэж хүсч байгаа. Статистик мэдээ хараарай, манай улсын экспортын хэдэн хувь нь Хятадаас хараат байна. Япон хэдэн хувийг эзэлж байна. Тэнэг хүн харсан ч дуу алдмаар тоо байгаа вий. Бид япончуудтай зузаан, олон талын хамтын ажиллагаатай найрамдалтай л гэдэг. Гэтэл эдийн засгийн салбарт үнэхээр партнэршип тогтоож чадаж байгаа юу? Манай хамгийн том донор орон, тэгээд л гүйцээ бишүү? Өөрөөр хэлбэл бид япончуудтай хамтран ажиллагчийн, түншийн байр сууринаас биш, юм горьдсон боолын сэтгэхүйгээр харьцаж ирсэн юм. Хувь хүмүүсийн дотор ч тийм харилцаа элбэг байдаггүй гэж үү? Уулзсан японоосоо яаж юм салгах вэ маягийн. Өнөөдрийн ганц зоосны төлөө итгэл алдаж ирээдүйн, урт хугацааны түншлэл, нөхөрлөлийг алддаг.Бидэнд дутагдал байгаа ч манай улс үндэстэн богино хугацаанд алхам алхамаар урагшилж, өдөр өдрөөр сайжирч байна. Сайхан хүмүүс, ухаалаг чадалтай залуус улам олон болж байна. Тийм хүмүүсийгээ дэмжээд, нэг нэгээрээ чадахгүй юмаа олуулаа болж байгаад хийх. Японы аж ахуйн нэгжийн хууль, санхүү гүйлгээний тогтолцоо, бизнесийн ёс жаяг, хэрэглэгчдийн сонирхол зэрэг саадыг давж, монгол бизнесмэнүүд энэ маркэтэд нэвтрэхэд МАЖ тодорхой үүрэг гүйцэтгэж чадвал сайн л байна. Ингээд бичихээр МАЖ зөвхөн эдийн засаг, бизнесийн салбарт эргэлдэх гээд байгаа гэж андууруузай. Япон дахь монголчуудын SOCIAL CAPITAL-ыг арвижуулах, харилцан туслах уламжлал, дэд бүтцийг бий болгоход зорилгынхоо нэг баганыг тавьж байгаа. Энэ талаар тусад нь бичье. Хэлэх амархан хийх хэцүү гэдгийг сайн ойлгож байна. Эцсийн эцэст үүнийг уншиж байгаа Та, энэ үйл хэрэгт жаахан ч атугай хувь нэмэр оруулах юмсан гэж бодохоос, нэг алхам хийхээс л бүх юм шалтгаална.

Хүндэтгэсэн,
Эрин М.Тулгат

Р.Чойномын нууц захидлууд ном

Өнөөдөр нэг амьсгаагаар Чойномдож бас энэ номыг уншив. Захидлуудыг нь нэгтгэсэн хойч үед сургамжтай, хачир амт сайтай ном юм. Энд тэндээс нь эрээвлэн хураавласугай.

"...хүндэт дүү хүү Танаа, ажилд чинь болон уран бүтээлд тань өндөр амжилт хүсэн ерөөж, өчүүхэн болхи нэгэн, хуучны сайн цагт бол асман тойн төдий байх номгүй шүлэгч, онолгүй философич, овилгогүй ард, муу цагийн мунхаг иргэн би, гэрийн мухарт, хөгшид хүүхдийн хэрүүлийн доор бичвэй..."

(Яаж ингэж бэлэн цэцэн үг сад тавьдаг байна аа.)

"... ард түмэндээ хэрэгтэй зүйл хийхээс илүү жаргал байхгүй. Тэр л жаргалаар би цөөн насандаа дүүрэн жаргалаа. Тийм жаргалыг мэддэггүй хүнтэй маргах гэдэг адгийн зовлон байдаг бол, би тийм зовлонгоор насан турш зовлоо..."

("Тийм жаргалыг мэддэггүй хүн" гэдгээр тухайн соц. нийгмийн гар хөл, хүйтэн сэтгэлт, хуурай толгойтнуудыг хэлсэн байх даа. Цаг үеэсээ түрүүлж төрсөн түүнийг өрөвдөх шиг.)

"...Дэндсэн зүйл хиймэл болдог хуультай. Хүн хүнийг, өөрийн үнсдэгээрээ л үнсвэл сайхан үнсэх бөгөөд харин, хачин цэвэрхэн бөгөөд чанга үнсэнэ гэж хэт мэрийвэл нусаа ч наачихаж мэдэх..."

(Үнсэлтээр зүйрлэл авсан нь хамгийн эгэл жирийн, тэгсэн хэрнээ ой тойнд тод буухуйц.)

"...Сая би английн Кеннет Рексрот гэгч шүлэгчийн нилээд уянгыг уншлаа. Хүнд юу ч тулгаж хэлээгүй юм. Тэр ч байтугай юмсыг тийм ийм байдаг гэж нотлоогүй юм. Харин сэтгэл хөдлөм сайхнаар байгаль орчин болон хувийн сэтгэлгээгээ жирийн тэмдэглэсэн хэнээс ч юу ч асуугаагүй, хэнд ч юу ч номлоогүй, тийм л сонин шүлгүүд байх юм. Тэхдээ сэтгэлд нэг их юм хөдөлгөөд, өөрийн эрхгүй хувийнхаа зовлон жаргалыг эргэн бодоход хүргэж ажээ. Энэ ёстой уянгын шүлэг гэгч мөн байхаа?

Манай дорно дахин бол номлол үйлдэх дуртай, Орос өөрийгөө магтах дуртай, Хятад загнах дуртай юмуу даа..."

(Шоронд байхдаа ч тэр, ер нь хаа ч явсан маш их ном уншиж байсан байгаа юм.)

".... Гэвч тайвширч, сэтгэл ханахгүй байна. Хийх ёстой зүйлс бараг эхлээ ч үгүй юм шиг санагдана. Хийх бололцоо нөхцөл олдохгүй, үргэлж орон байр, мөнгө хоёроор гачигдаж яваад, байгалийн заяасан авьяасыг хүмүүст үлдээж чадалгүй буцааж байгальд нь тушаах хэрэг үү? Өдий болтол би заавал хийхгүй бол болохгүй зүйл, хийх онц шаардлагагүй зүйл хоёрыг ялгахгүй явжээ."

(Нас эцэслэх дөхсөн үедээ бичсэн дээрх мөрүүдийг уншаад өөрт гойд авьяас байхгүй ч, оногдсон багахан тархи, зүүгдсэн дөрвөн мөчийн хэргийг олигтой гаргаж чадахгүй явсаар бурхан багшид буцааж өгчихгүй юмсан гэж бодогдож байлаа.)

Р.Чойномын "Гεлεг" тууж

Өнөөдөр Р.Чойномын шоронд байхдаа бичсэн Гөлөг гэдэг бэсрэгхэн туужийг уншлаа. 50-иад оны цэл залуу Улаанбаатар хотын амьдрал, хоёр залуугийн хайр сэтгэл, гунигт хагацал. Амралтаар уншихад хөөрхөн л ном байна.

Гөлөг туужийнхаа тухай нэг захиандаа бичсэнээс иш татъя:

"... сэтгэхүй буюу ижил дасал явдал, хүндэтгэх бишрэх гэгч нь гагц хүнд байгаа зүйл биш, нохойд ч байна гэх гэсэн юм. Нохой зүүдэлдэг. Нохой дасч жигшиж, уурлаж баясч, тэр ч байтугай гашуудан уйлж чаддаг амьтан! Нохой тэмцдэг, цөхөрдөг, бас бодол болон гайхдаг амьтан!...
... Би хэд хэдэн удаа нохой тэжээж, эрхлүүлж, элдэв зүйл эрдэмд сургаж үзсэн. Тэднээ хэрхэн үхэхийг ч үзсэн. Би харамсан уйлж байсан. Би "Гөлөг" гэж тууж бичихдээ, нохойны амьдралыг зураглах гэж бодож эхэлсэн юм. Гэтэл реалист утга зохиол орчин үед нийгэм - төрийн гар хөл байх учиртай болохоор, нохойны аяг зан, амьдрал байдлыг сурталчилсанаар социализмд юу ч нэмэрлэхгүй тул арга буюу түүний эзэн хүнээр уг туужийг бүтээсэн билээ..."
("Өд" сан, Р.Чойномын нууц захидлууд номноос)