2011/05/11

Б.Франклин "Миний намтар" хэвлэгдлээ


Б.Франклин "Миний намтар" (Д.Ганзоригийн орчуулга) ном энэ долоо хоногоос худалдаанд гарч эхлээд байна.
Номыг редакторлахад миний бие оролцсон бөгөөд, редакторын зурвас болгож бичсэн өмнөх үгийг блогтоо буулгая.
-----------------------------------
Уншигч таны гарт “анхны Америк хүн” гэгддэг улс төрч, засаглагч, дипломатч, сэтгүүлч, бизнесмэн, эрдэмтэн, дэлхийн түүхнээ алдаршсан гайхамшигт хүмүүн Бэнжамин Франклины “Намтар” ном монгол хэлээр хөрвүүлэгдэн очоод байна. Энэ эрхэм хүний дүр танд хаа нэгтээ харсан мэт танил санагдаж магадгүй. Тиймээ, Америкчууд өөрсдийн улс нийгмийг үндэслэгчээ үеийн үед дурсан санахаар 100 долларын мөнгөн дэвсгэртдээ хөрөг болгон залсныг анзаарсан тань тэр болов уу.
Тэрээр АНУ-ын Тусгаар тогтнолын тунхагийг үзэглэж, тусгаар тогтнолын дайнд гар бие оролцож байснаараа Америкийг үндэслэгч эцгүүдийн (The Founding Fathers) жагсаалтын тэргүүнд зүй ёсоор ордог бөгөөд, Америкийн орчин үеийн капитализмыг үндэслэгч гэгдэн хойч үеийнхнийхээ бахархал, хүндлэлийг хүлээж ирсэн билээ.
Английн колони байсан тухайн үеийн Америк нь газар газрын шинэ амьдрал хайгчид, эрэлчдээс бүрдсэн эрч хүчтэй, залуухан орон байсныг та бид мэднэ. Олон янзын шашин, хэл заншил, үзэл бодолтой хүмүүс дундаас Америкийн гэх өвөрмөц нэгэн түүх, соёл бүрэлдэж байлаа. Тэгвэл тэр нийгэмд хүмүүс нь юу бодож байв, нийгмийн байдал нь ямар байв, чухам тэр нийгмийг дэлхийн тэргүүлэгч, удирдагч гүрэн болгон хөтөлж чадсан лидерүүд нь ямар бодол сэтгэлтэй, ямар хүмүүс байв гэдэгт энэ ном хариулт өгч байна. Бэнжамин Франклин нөр хичээнгүй, даруу, бүтээлч чанар, зөв сэтгэл, зөв журмыг эрхэмлэн мөрдөхийн зэрэгцээ бизнес болоод улс төр, гадаад харилцаа, шинжлэх ухаан гээд оролцсон талбар бүртээ амжилт гаргаж, хувь нэмрээ оруулж чадсан нь тухайн үедээ ч тэр, дараа дараагийнхаа үедээ ч тэр үлэмж дууриал болж ирсэн юм.
Франклины “Намтар” ном энэ цаг үед монгол хэлнээ бууж, монгол уншигчдын гарт хүрч байгаа нь тун цаг үеэ олсон, чухал ач холбогдолтой явдал гэдгийг энд онцолж дурдмаар байна. Учир нь манай орон ардчилсан, чөлөөт нийгэмд шилжээд 20 жилийг үдэж, нэг үеэ бодвол шинэ нийгмийн үндсэн бүрэлдэхүүнүүд, хууль эрхзүйн орчин, институтууд бэхжээд байгаа билээ. Шилжилтийн өнгөрсөн зурвас үед хэн хууль журмын цоорхойг ашиглаж чаддаг, зарим тохиолдолд хэн хэнэггүй завшиж чаддаг нь амжилт олох жишээ цөөнгүй байв. Нийгэм төлөвшөөгүй байхад ёс суртахууны үнэлэмж ихээхэн уналтад орох, хүнийг хэмжих зүй ёсны үнэт зүйлүүд уланд гишгэгдэх байдал газар авахдаа амархан.
Тэгвэл одоо нэг үеэ бодвол системийн элементүүд зугуухан бэхжиж байна. Цаашид нийгэм жам ёсныхоо хөгжлийн дагуу, нийгэмд хэрэгтэй хүмүүсийг, тийм үнэт зүйлийг шаардаж эхэлнэ. Өөрөөр хэлбэл шинэ үеийн Монгол оронд Франклины адил зөв ариун сэтгэлийг эрхэмлэгч, уйгагүй хөдөлмөрч, нийгмийн харилцаан дахь зөв үнэлэмжийг дээдлэгч залуу үе хүч түрэн орж ирэх болов уу гэж миний бие найдаж явдаг. Үүнд “Намтар” ном тодорхой хэмжээгээр түлхэц өгч чадна гэдэгт итгэлтэй байна.
Нөгөөтэйгүүр, Монгол орны хувьд ойрын хэдэн жилд үсрэнгүй хөгжиж болох тун хариуцлагатай цаг үе тулж ирээд байна. Байгалийн асар их баялаг нь зөвөөр залвал хөгжил дэвшлийг, буруугаар өнхөрвөл мөнхийн ядуурал, нийгмийн доройтол, зарим тохиолдолд дотоодын дайн самуунд хүргэдгийг дэлхийн олон орны бэлэн туршлага бидэнд сануулдаг. Тэгвэл энэ орныг цаашид зөв залахад алсын хараатай удирдагчид, сэхээлэг иргэний нийгэм, тийм иргэдийн эзлэх хувь, тэдний идэвхтэй оролцоо нэн чухал юм. Франклины хойч үеийнхэндээ зориулж бичсэн энэ ном манай нийгмийн гишүүдэд, ялангуяа залуу үеийнхэнд маань нэгийг бодогдуулж, сайн сайхан руу тэмүүлэх тэмүүлэл, нийгмийн идэвхтэй гишүүн байх урам зоригийг өгч чадах нь дамжиггүй.
Эцэст нь, энэхүү хуучин цагийн хэллэгтэй, орчуулахад амаргүй бүтээлийг сэтгэл оюун хийгээд цаг заваа харамгүй зориулж орчуулсан, даруу мэт боловч үнэлж баршгүй эх оронч хувь нэмэр оруулсан номын садан, эрхэм дүү Д.Ганзоригтоо монгол уншигчдаа төлөөлөн талархал дэвшүүлээд, цаашдын амьдрал, ажил бүтээлд нь өндрөөс өндөр амжилт хүсэн ерөөе. Сайн үйл, сайн сэдэл бүхэн түгэн дэлгэрэх болтугай.

Эрин М.Тулгат
2011 оны 4 дүгээр сар 10

2011/05/05

Хичээлийн резюм (2011/04/14)

Хичээлийн агуулгыг татаж авахад зориулан түр тавив.

------------------------------------------
Менежмент ба байгууллага
2011 оны 4 дүгээр сар 14

F.W.Тейлорын шинжлэх ухаанч удидрлагын онол, H.Фэйорын удирдлагын процессын онол зэргийг тулгуур болгон 1920-иод оноос Америкт уламжлалт байгууллагын онол, удирдлагын менежментийн онолын үндэс тавигдсан.

Байгууллага бол өгөгдсөн нөхцөл байдал дунд тухайн компанийн зорилгыг биелүүлэх арга хэрэгсэл боөгөөд,
-үүрэг функц (function)
-ажил үүрэг (job)
-позиц (position)
-хариуцлага (responsibility)
-эрх мэдэл (authority)
-үр дүнгийн тайлагнал, хариуцлага (accountability)
эдгээрийн харилцан уялдаа бүхий систем юм гэж тодорхойлогддог.

Дээрх уламжлалт байгууллагын онолд бүтэц, функц талаас нь харж, дүгнэхэд хувь нэмэр оруулсан боловч, тухайн байгууллагыг бүрдүүлж буй хүмүүсийн хувь хүний онцлог, үнэлэмж зэргийг үл тоож, зөвхөн тодорхой түвшинд ажил гүйцэтгэх чадвартай “ажил үүргийг гүйцэтгэх нөөц” гэдэг талаас нь хязгаарлагдмал байдлаар харж байжээ.

Удирдлагын онолыг зөвхөн механик байдлаар буюу, хөдөлмөрийн бүтээмжийг дээшлүүлэхийн тулд ямар траекториор хөдлөх нь оновчтой, ямар ямар функц гүйцэтгэлийг хаана байрлуулах шаардлагатай зэрэг хүнийг ердөө нэг ажлын машин, тоног төхөөрөмжийн нэг мэтээр авч үзэж, түүн дээр дүн шинжилгээ, гаргалгаа хийх аргачлал (approach) зонхилж байсан.

-Форд “Т” загварын хямд машинаа олноор үйлдвэрлэхэд хэрэглэсэн дамжлагын зарчмын жишээ.

Харвард их сургуулийн G.E.Мэйо (G.E.Mayo) болон F.J.Реслисбергер (Roethlisberger) нарын судалгааны групп нь Вестерн Электрикс компанийн үйлдвэрийн газарт ажиллах орчин болон ажлын үр дүнгийн уялдаа холбооны тухай судалгаа хийсний үр дүнд (1927-32 он) ажлын байранд албан ёсны бүтэц нэгжээс гадна, албан бус бүтэц, баг хамт олон байх нь ажлын үр дүнд томоохон үүрэг гүйцэтгэдэгийг олж тогтоосон байна. Мөн тэд ажиллагсадын сэтгэл санаа, урам зориг нийт ажлын үр дүнд хэрхэн ихээр нөлөөлж байгааг гаргажээ.
Ингэснээр “санал болгох систем”, “гомдол саналыг зохицуулах аргачлал”, “морал судалгаа”, харилцаа зэргийг компаниуд авч хэрэгжүүлж, ач холбогдол өгч эхэлсэн.

1950-60 аад оноос “Мотивацийн онол” анхаарлын төвд орж ирсэн.
Түүний цөм нь R.Ликерт (R.Likert) зэрэг Мичиган ИС-ийн судлаачид байлаа.
Нийгэм хөгжиж, хүний хүсэл сонирхол илүү өндөр түвшинд очих тусам байгууллагын сонирхол, хувь хүний сонирхол хоёрын зөрөө таарахад түвэгтэй болж ирдэг. Ажлын байр, ажил үүрэг өгөгдсөнөөр түүнд ажиллах хүчийг тавина гэдэг уламжлалт энгийн арга, ойлголт бус, хүний сонирхол, хүслийг харгалзан үзэж ажил үүргийн агуулгыг шинэчлэн найруулах шаардлагатай гэсэн үзэл юм. Үүнээс улбаалж, ажил үүргийг өргөтгөх арга, бие даан шийдвэр гаргах жижиг группын арга, лидершипийн онол зэрэгтэй холбоотой судалгаанууд явагдах болсон.

А.H.Масловын хүний хэрэгцээ, сонирхлын пирамид зураглал

Physiologycal Needs – хоол хүнс, нойр, бэлгийн зэрэг
Safety Needs –
Belongingness and Love Needs (нийгмийн хэрэгцээ)
Esteem Needs
Self-Actualization Needs


C.I. Бернард байгууллагыг “Нийтлэг зорилгыг биелүүлэхийн тулд хоёр болон түүнээс дээш хүний үйл ажиллагаа болон нөөц хүчин зүйлээ зориудын бодлоготойгоор нийлүүлж, уялдуулсан нэг систем” гэж тодорхойлжээ.

Ази болон европын ХН сонгох, ажилд тавих аргын ялгаа:
Америк, барууны арга: Тохирох хүнийг хайдаг
Япон, Азийн арга: Хүнийг тохирох газарт нь тавьдаг

Байгууллага ажиллахад юу хэрэгтэй вэ?
-Эрх мэдлийн урсгал (армийн генералын жишээ)
-Эрх мэдлийн дамжуулалт
-Монголд түгээмэл ажиглагддаг асуудал - нэг их олон дарга болчихдог, шийдвэр гуйвж дайвдаг, эсвэл шийдвэр гардаггүй. Ажилтнуудаас өөр өөр юм шаарддаг.

Эрх мэдэл
-Шат шатны шийдвэр
-Тойрох хуудас, цохолт.
Эрх мэдлийн хэт төвлөрөл: ТӨК-ийн жишээ болон хувийн компанийн жишээ

Шийдвэр гаргах 3 дамжлага (H.A.Саймон)
1. Боломжит бүх хувилбар буюу стратегийг жагсаах
2. Тус бүрээс гарч болох үр дүнг тодорхойлж, тооцох
3. Тэдгээр үр дүнг харьцуулан дүгнэх

Байгууллага доторх бүтэц нэгж янз бүр байдаг ч, бодитой эрх мэдэл төвлөрдөг газар нь, доорх хоёр эрх мэдэл хаана төвлөрч байгаагаас шалтгаалдаг:
Хүний нөөцийн эрх мэдэл
Төсвийн эрх мэдэл
Жишээ:
Үндэсний хөгжил шинэтгэлийн хорооны жишээ.
Орон нутгийн бие даасан байдал, түүний газар дээрх хэрэгжилт