Индранила блог дээрээ саяхан худалдаж авсан номоо танилцуулжээ. Зурган дотор Амартья Сэний хоёр ч бүтээл харагдсан нь надад сайхан санагдлаа. Уг бичлэгийн комент дээр нэг хүн "Who's Amartya Sen?" гэж асуусан байсан учир зохиогчийн танилцуулгатай хамт жил орчмын өмнө ЭМОС клубийн мэйл листэд явуулж байсан номын тэмдэглэлээ сэргээн тавъя гэж бодлоо.
Амартья Сэн бол 1998 онд Эдийн засгийн салбарт Нобелийн шагнал хүртсэн эрдэмтэн юм. Түүний үзэл онол зөвхөн академик ертөнцөд шагшигдаад зогсохгүй олон улсын байгууллагууд, улс орнуудын бодлого хөтөлбөрт нөлөөлж, амьдралд хэрэгжиж байдгаараа нэн далайцтай. Жишээ нь НҮБ-ийн Хөгжлийн хөтөлбөрөөс (UNDP)-аас жил бүр гаргах болсон “Хүний хөгжлийн тайлан” (Human Development Report) болон Хүний хөгжлийн индекс бий болоход Сэний нөлөө, оролцоо их байсан гэдэг. 20-р зуун гарсаар эдийн засгийн ухаан улам нарийсч, бие даасан тусдаа шинжлэх ухаан болон хөгжиж, муугаар хэлбэл төдий чинээ явцуурч ирсэн бол, Сэний бүтээлүүд эдийн засгийн онол, чадварлаг математик гаргалгаагаар тогтохгүй философи, улс төр, социологи гэх мэт нийгмийн бусад салбарыг өргөн хамардаг. Сэний номуудыг уншсанаар хөгжлийн тухай концепттой болох, нийгмийн үндсэн элементүүд, ухагдахуунуудын талаар шинэ соргог ойлголттой болоход дөхөм байх болов уу. Ер нь тодорхой vision-той хүмүүс удирдагчид болвол өөрийнхөө дүр зураг, төсөөллийг хэрэгжүүлэхийн тулд тэмцэж амьдрах бөгөөд хүрэх арга зам нь ч байнгын эрэл хайгуулын дүнд тодрон харагдаж ирдэг, төдий чинээ зорьсон зүйл нь эргэлт буцалтгүй байж чаддаг мэт. Хэрэв тийм биш хүмүүс удирдагчид болвол байгуулан бүтээхэд бус, өөрийн эрх тушаал, элбэг хангамжинд хамаг ач холбогдлыг өгөх хандлагатай байдаг гэж бодож байна.
Түүний бүтээлүүд заримдаа эдийн засгийн гэхээс илүү философийн шинж чанартай байдгийн нэг учир нь эдийн засгийн ухаанд томоохон парадайм шифт (paradigm shift) явагдаж байгаатай холбоотой. Парадайм шифт гэдэг үгийг анх удаа сонсч буй хүнд тайлбарлахад тухайн шинжлэх ухааны салбарт онолын суурь шилжилт явагдаж, нэг томоохон оргил, мөчлөгөөс дараагийн том оргилд хүрэх процесс юм. Уул нуруугаар зүйрлэвэл нэг томоохон оргилд хүрсэн үед тэр оргилоос олон жижиг оройнууд салбарлан хярласан байх бөгөөд, дараагийн бүр өндөр оргилд хүрэх үед түүнээс хяр дамжин олон орой толгод салбарласан байдгийг санагдуулна. Амартья Сэнийг уншихыг зөвлөж байгаа минь, манай монголчууд нийгэм-эдийн засгийн ухааны хамгийн сүүлийн ололт, өндөрлөг дээр очиж, түүнтэй танилцаасай гэсэн хүслээс үүдэлтэй.
--------------------------------------
2006.01.10 Номын танилцуулга
Амартья Сэн, Inequality Reexamined
Энэ номын агуулга нь “тэгш байдал” (equality)-ын тухай хэлэлцэхэд хамгийн түрүүнд “Юуны тэгш байдал вэ?” гэдэг асуултыг авч үзэх хэрэгтэй гэсэн санаанаас эхлэнэ. Тэгш байдал гэдгийг ихэнх хүмүүс орлогын тэгш байдлаар ойлгодог бөгөөд, жишээ нь “тэгш байдлын эсрэг үзэлтэй” гэгдэх либертариан талынхан хүртэл, ухаад үзвэл “эрх чөлөө, эрх ашгийн тэгш байдлыг” хамгаалж байгаа гэж Сэн тайлбарлах аж. Үүний дараагаас зохиогчийн эдийн засаг, нийгмийн ухаанд оруулж ирсэн шинэ ухагдахуун “чадамж” (capability) тайзан дээр гарч ирэх бөгөөд, тэгш байдлыг хэмжихэд хувь хүмүүсийн capability (чадамж)-ийг хэмжүүр болгох хэрэгтэй гэжээ. Өнөөдрийг хүртэл гол сэдэв болж ирсэн орлогын тэгш байдал, эрх чөлөөний тэгш байдал, ханамжийн тэгш байдал зэрэг хэмжүүрүүдэд тэгш байдлыг зөв хэмжих чадваргүй гэж няцаалт өгсөн байна. Ялангуяа ядуу хүн, баян хүн, ядуу орон, баян орон гэх мэт, орлогыг суурь тэгш байдлын хэмжүүр болгож ирсэн байгаа. Сэний дэвшүүлсэн санал бол "чадамж"-ыг хэмжүүр болгох явдал. Орлого гэдэг тухайн нэг "хэрэгслээр" тэгш байгаа эсэхэд шууд үнэлгээ өгөх бус, хувь хүн тухайн орлогыг амьдралынхаа сайн сайханд (well-being) хувиргах чадамжийн олонлогоор үнэлгээ өгөх гэсэн санаа. Яг адилхан 100 долларын орлоготой хоёр ядуу хүний нэг нь маш хүнд архаг өвчтэй, нөгөө нь ердийн эрүүл байсан тохиолдолд энэ хоёр хүний well-being адилхан байна гэж хэлж чадахгүй. Өөр жишээ татахад, хоёулаа адилхан унадаг дугуйтай хүн байлаа гэж бодоход, нэг нь тэр дугуйг ашиглан нааш цааш явахад уналга болгох зэргээр тухайн хүний well-being-д дугуй эерэгээр үйлчилдэг байя. Харин нөгөө хүн нь хөлгүй учир хэдий дугуйтай боловч түүнийг унаж эдлэн well-being-ээ өсгөх боломжгүй байг. Энэ тохиолдолд тэр хоёрыг адилхан л дугуйтай гэдгээр нь хэмжин "тэгш" гэж авч үзэх боломжгүй. Номын гол үзэл санааг жижиг зайнд багтаая гэвэл ийм байна.
-------------------------
2005.12.21
"ON ETHICS AND ECONOMICS", 1988, Blackwell Publishing.
Зохиогч: Amartya Sen
Бүгдэд нь мэнд. Єнгєрсєн 7 хоногт уншсан номоо танилцуулъя. Миний яг л хүлээж найдаж байсан сайхан ном байлаа.
Орчин үеийн эдийн засгийн онолд, бvх гаргалгаа, тооцооны хамгийн эх цэг, vндэс болдог нэг assumption байдаг. Тэр нь хүний авир үйлдлийг авч үзэхдээ (assumption болгож) “зєвхєн хувийнхаа сонирхолд хєтлєгдєх бєгєєд, өєрийн ханамжийг maximum хэмжээнд хүргэхийг зорино” гэж тодорхойлдог. Үүнийг микро эдийн засгийн онол тулгуур assumption болгож, эндээс эхэлж, бусад бvх онол, тооцоо нотолгоо эх аван салбарладаг. Ялангуяа Адам Смитийн “Үндэстнvvдийн баялаг”-аас эх авсан “Хvн бvр өєр єєрсдийнхєє тєлєє амьдрахад, тэр нь нийгмийн тєлєє болж, эцсийн бүлэгт бvгдээрээ хожино” гэсэн “Үл үзэгдэгч гарын хүчээр” бvх юм зохицуулагдах тухай ойлголт үүнийг онолын хувьд найдвартай ар тал нь болж түшсэн юм. Өєрєєр хэлбэл эдийн засгийн ухаанд авч үздэг Хvн гэдэг амьтан нь маш хүйтэн бєгєєд хувиа хичээсэн, ховдог шунахай (өєрийн ханамжийг хязгааргүй ихэсгэхийг тэмvvлсэн) тийм дvр тєрхтэй “homo economicus” байдаг. Амартя Сэн үүний сул талыг уудлан гарган ирж, эдийн засгийн ухаан этикийн талын элементvvдийг оруулж, суурь тавилт болгон авч үзсэнээр улам бодитой тайлбар хийх чадвартай болох бєгєєд, илүү хүчирхэг ухаан болж хєгжинє гэж тайлбарлажээ. Адам Смитийг хожуу үеийн эдийн засагчид яаж буруугаар ойлгон тайлбарласан тухай сонирхолтой тайлбар ч бий. Эрх (rights), эрх чєлєє (freedom), ханамж (utility), well-being, үнэц (value), Парэто оптималчлал (Pareto optimality) гэх мэт олон тvлхvvр үгнүүдийн утгыг эргэн авч үзэж шинжлэн, нухацтайгаар дахин тайлбарласан буй. Ийнхvv тvлхvvр vгнvvдийг буюу principle-vvдээр “оролдож” шинэ тайлбар, санаа гарч ирнэ гэдэг нь аливаа шинжлэх ухаанд парадигм өєрчлєлт хийгдэх үед л илэрдэг зүйл гэж болно. Хvнд зєвхєн хувийнхаа аз жаргал (well-being)-г томруулах гэсэн нэг мотивац байхаас гадна, бусдад єгєгч (agency) байх тийм мотивац бас байдаг, тvvнийг анхаарлын тєвєєс гаргаж болохгvй гэх мэт санаануудыг энэ номноос уншиж болно. Гаргалгаа явсаар байгаад хамгийн сvvлийн бvлгийн нэг “Welfare, Goals and Choices” дээр (миний хувьд) оргилдоо хvрнэ. Ядаж энэ бvлгийг бол заавал уншууштай.
sain baina u?
unshigch tani bna.
Ene 2 nomnii tuhaig ni unshtal araanii shuls goojij bnaa. iim goyo nomnuudiin tuhai duulgasand bayarlalaa. Mongoloor orchuulagdsan bdag u? ugui bol ta baabar guai shig orchuulan mongolchuudiinhaa hurteel bolgooch gej husye. za tiim zawgui bol uur busad unshsan nomnuudiinhaa tuhaig ingej goyo bichihiig husch baina.