Домогт эмэгтэй - Хэлэн Кэллэр

Сохор байх ямар байдгийг өөр дээрээ төсөөлж үзээгүй хүн ховор бизээ. Гэнэт маргаашнаас эхлээд юу ч харахгүй болвол өдөр тутмын амьдрал яаж өөрчлөгдөх вэ? Төсөөлөхөөс аймшигтай. Тэгвэл зөвхөн сохроор зогсохгүй дүлий, хэлгүй зэрэгцвэл яах вэ? Нүд, чихээр дамжиж орж ирэх гадаад ертөнцөөс бүрэн тусгаарлагдаж, зөвхөн гар биеэр тэмтрэх, халуун хүйтнийг мэдрэх төдийгөөр хязгаарлагдах ертөнц! Өлсөж байна, даарч байна, тэнд өвдөж байна гэж хэлье гэхнээ хэлж үл чадна.

Ийм хувь тавилантай золгосон хүмүүс ховор боловч, бас огт байхгүй биш. Тэдний нэг болох Хэлэн Адамс Кэллэр (1880-1968) хүний оюун ухаан, тэвчээр хөдөлмөрийн гайхамшиг болж түүхэнд мөнхөрсөн бөгөөд, амьдрал нь сая сая хүмүүст зориг, итгэл хайрлаж ирсэн билээ. Сохор бөгөөд хэлгүй-дүлий хүмүүсийн түүхэнд анх удаа их сургууль төгссөн, амьдралдаа 13 ном бичиж, тахир дутуу хүмүүст зориулсан олон байгууллага, коммюнитиг байгуулан, олон газраар явж лекц уншин, сохор хүмүүст зориулсан Брэйл бичгийг (braille) олон улсын нэгдсэн стандартад оруулах зэрэгт хувь нэмэр оруулсан юм. Америкийн Алабама мужид төрсөн тэрээр дөнгөж 19 сартайдаа өвчний улмаас сохор, хэлгүй-дүлий болсон байдаг. Өөрийг нь тойрон хүрээлж буй хорвоо ертөнц, хүмүүс ямар өнгө төрх, шинж байдалтай болохыг анхнаасаа мэдэхгүй байна гэсэн үг. "Ногоон навч" гэхэд ногоон гэж юу болохыг мэдэхгүй. Байгалийн үзэсгэлэн гоог амьдралдаа ч үзээгүй, тэнгэр дэлхий, нар сараа байг гэхэд ачит эхийнхээ нүүр царайг харж чадахгүй, дуу хоолойг нь ч сонсч чадахгүй байна гэдэг аяа, тун ч хөөрхийлөлтэй! Хүмүүсийн яриаг сонсч чадахгүй учир ердийн хүүхдүүдийн адил аяндаа үг ухагдахууныг сурна гэж байхгүй.

Энгийн харилцааны хэрэгслүүд ашиглах боломжгүй ийм нөхцөлд Анни Салливан хэмээх сайхан сэтгэлт багш бүсгүй уйгагүй оролдсоор түүнд гараар дүрсэлж бичих аргаар хүмүүстэй харилцах арга болон юмны нэршлүүд, үг ухагдахуунуудыг зааж, улмаар уншиж бичихэд сургасан байдаг. Энэ хоёрын тухай The Miracle Worker (1962) хэмээх алдартай кино бий. Анх ойртохоор Хэлэн охин өшигчөөд, самардаад, муухай аашлаад, ер хэлснээр болж өгөхгүй. Муу дээрээ муу, муухай дээрээ улцан гэдэг шиг ядаж байхад ярдаг. Энэ нь сохор дүлийгээс үүдэх айдас, стрессээс болж байжээ. Юу ч харж, юу ч сонсч чадахгүй ертөнцөд амьдарч буй охины хувьд үл үзэгдэх гар өөрт нь хүрч, энд тэнд нь дарж, хаа нэг үл мэдэх зүг рүү барьж очиж, түүний дараа ам руу нь юм чихэж, нэг мэдэхэд усанд оруулна. Ёстой өдөр бүр хар дарсан зүүд гэсэн үг. Тэрээр өөрийн дурсамж номонд "Би хаяа хоорондоо харилцаж буй хоёр хүний дунд зогсож байх бөгөөд тэдний уруулд гараа хүргэж үзнэ. Тэгээд тэд яаж харилцаж байгааг мэдэх цөхрөл барагдаж, хамаг нерв барагдана. Өөрийн минь уруул ямар ч үр дүнгүй, хий хөдлөхөөс цаашгүй. Уур бухимдалдаа би бүх хүчээ шавхагдан ядартлаа өшигчин тийчилж, хашгирдаг байлаа".

Мөн тэрээр үг үсэг сурч эхлэхээс өмнө үеэ дүрслэн, "Тас харанхуй нөмөрсөн хөлгүй их далайн дунд аварга хөлөг онгоц зүг чиггүй уухайлан урагшлах бөгөөд аймшиг түгшүүр бүрэн эзэмдэж, цааш юу болохыг эс мэдэх тул зүрх дэмий л түг түг цохилно. Хичээл сургуулилт эхлэхээс өмнө миний байр байдал яг энэ хөлөг онгоц шиг байсан юм. Луужин баримжаа ч үгүй, боомт зогсоол хаа байгааг бүү мэд. Гэрэл гэгээг, гагцхүү гэрэл гэгээг надад хайрла! гэж зүрхэн дотроо орь дуу тавьж байлаа."

Харин Салливан багшийн хичээл эхэлснээс хойш бүх юманд нэр оноолт байдгийг мэдэх болж, нэг шинэ нэршил сурах болгонд нэг шинэ бодол санаа төрж, аз жаргал бялхах болжээ. "Яг тэр үед би өөрийнхөө шидэж хагалсан хүүхэлдэйг гэнэт санаж хэлтэрхийнүүдийг нь цуглуулан нийлүүлэх гэж оролдов. Миний нүдэнд нулимс бүрхэж, амьдралдаа анх удаагаа харамсах, уярахыг мэдэрч билээ." Энэ нь түүний өөрийнх нь бичсэнээр үнэхээр "Мэдлэг бол хайр, гэрэл гэгээ, хүсэл мөрөөдөл юм" (Knowledge is love and light and vision) гэдгийг үзүүлэх нэг жишээ. Төрснөөсөө хойш тэгэхэд л анх "шинэ өдөр ирэхийг тэсч ядан хүлээхийг" мэдэрч билээ гэж тэрээр номондоо дурссан байдаг.

Цаг өнгөрөх тусам түүний боловсрол зузаарч, уран зохиолын болон сонгодог өч төчнөөн ном бүтээлтэй уншиж танилцах болжээ. Тэр ч бүү хэл франц, герман, латин зэрэг гадаад хэл сурч, тэдгээр хэл дээр ном зохиол уншиж байсан нь эрүүл нүд чихтэй бид ч өөрсдөөсөө ичмээр. Бас энэ явцад тэрээр ярьж сурсан байдаг. Өөрийнхөө юу ярьж байгааг сонсч чадахгүй нөхцөлд төвөнх, хэл уруулын хөдөлгөөнөөр тааруулан ярьж сурна гэдэг асар их, уйгагүй хичээл зүтгэл шаардсан ажил байдаг бололтой.

Бичсэн номыг нь уншиж байхад, тэрээр өөрийнхөө бодитойгоор харж байгаагүй, сонсч байгаагүй ертөцийг ямар сайн мэдэж, ямар уран гоёор дүрслэн илэрхийлж байна аа гэдэг нь гайхшрал төрүүлнэ. Хүний оюун ухаан, танин мэдэхүйн хүч гэдэг агуу юм. Заавал бодитойгоор харж, сонсч байгаа бүхнийг мэднэ гэж ч юу байхав. Үнэндээ шинжлэх ухааны хүчээр хүн төрөлхтөн нүдэнд үл харагдах бичил ертөнц, эсвэл санаанд үл багтах огторгуй галактикийн тухай тодорхой төсөөлөл, зураглалтай болж чаддаг нь үүний нэг жишээ гэж хэлж болно.

----------------------

Өнгөрсөн долооногт Хэлэн Кэллэрийн Миний түүх (The Story of My Life) номыг уншсанаа танилцуулж бичлээ.